فصل سوم– جلوه های زندگی
درس هفتم،هشتم و نهم

درس 7
دانش نامه

تمرین و پرسش :
1 – برای هر یک از کلمه های زیر دو هم خانواده بنویسید:

مرجع = رجوع، مراجع
طبیب : طبابت ، طب
دربرگیرنده :دربرگیر،‌در برگرفته  

  2 – از میان ترکیب های زیر موصوف و صفت ها را مشخص کنید:
کتاب لغت ، خواننده ی عادی َ، تلفظ صحیح ، کتاب کلیله و دمنه ، افراد کتاب خوان،

خواننده ی عادی ، تلفظ صحیح ، افراد کتاب خوان  

  3 – تفاوت عمده لغت نامه و دانش نامه در چیست؟

تفاوت اساسی آن با لغت نامه در این است که لغت نامه ها در برگیرنده لغات و معنی آنهاست و حال آن که دانش نامه شامل موضوعاتی مختلف و بحث مختصری درباره آنهاست.  

  4 – هدف از تألیف دانش نامه چیست؟

چون این گونه کتاب ها حاوی اطلاعات مفید و مناسبی از همه رشته های انسانی هستند لذا می توانند به قصد آگاهی دادن به نیازمندان و دانش طلبان تألیف یافته باشند.  

  دستور زبان 3 – اسم (2) (کلمات مشتق)

برخی از واژه های غیرساده را «مشتق» می گویند.
کلمه «دانش» با کلمه «می دانم» هم خانواده است و این دو با «دانستن» هم خانواده هستند.
در این کلمات ، دان در همه ی آنها مشترک است. می دانیم که «دان» بن مضارع فعل است. «دانش» از بن مضارع فعل + -ِ ش ساخته شده است . می دانیم که –ِ ش و ندانست و کمله ای که با وند ساخته می شود، مشتق است. دانش یک کلمه ی مشتق است . دانش یک اسم است. دانش یک اسم مشتق است.
1 – گفتار و گفتن مشتق اند چون با بن ماضی گفتن «گفت» است.
گفتن –َ ن
گفت + ار
2 – پروردگار با بن ماضی «پروردن» ساخته شده است. بن ماضی پروردن ساخته شده است. بن ماضی «پروردن » ، «پرورد» است.
3 – از این قبیل است کلمه های گرما، دیدنی، ریشه، عروسک به ترتیب با وندهای ا، ی، ه ، -َ ک ساخته شده اند.
تمام کلمات مشتق دارای «وند» هستند. استثناء : این وندها مشتق ساز نیستند.
1 – ها، ان (نشانه جمع)
2 – ی (نشانه نکره)  

  تمرین :
1 – از میان اسم ها و کلمه های زیر مشتق آن ها را مشخص کنید:
دست، توانا، رفتار، دیوار، گشایش، سقف، دیدار، خنده، تعمیرگاه، هزاره، تاریخ، رابطه

مشتق : توانا ، رفتار، گشایش، دیدار، خنده، هزاره  

تمرین درس 8
آدم آهنی و شاپرک (1)

  1 – برای هر یک از کلمه های زیر دو هم خانواده بنویسید:

اظهار = تظاهر، ظاهر
تحسین= احسنت، محاسن
گویا = گوینده، گویش
نظیر= ناظر، نظارت  

  2 – اسم های ساده و غیر ساده را مشخص کنید:
قصه، نمایشگاه، آدم آهنی، دیوار، پروانه

ساده : قصد، دیوار، پروانه
غیرساده: نمایشگاه ، آدم آهنی  

  نگارش 3 : نامه نگاری (2)

هر نامه 3 بخش است :
1- عنوان
2 – متن اصلی
3- عبارت پایان نامه
واژه ها و عباراتی که برای این سه قسمت برمی گزینیم از جهت میزان صمیمیت و احترام باید متناسب با نوع ارتباط ما با گیرنده ی نامه باشد.در نامه های رسمی و اداری رعایت اختصار ضروری است.  

درس 9
آدم آهنی و شاپرک (2)

تمرین :
1 – برای هر یک از کلمه های زیر دو هم خانواده بنویسید:

کشیدن ؛ بکش ، کشش
نفس ؛ تنفس ، انفاس
خراب؛ تخریب،مخروبه  

  2 – بخش مشترک (بن مضارع یا ماضی) را در کلمه های زیر مانند جدول مشخص کنید.

مثال :

  3 – اسم های مشتق را در این درس مشخص کنید.

بوسه،رفتار، درخشندگی،بستنی،بازدید کنندگان،فشرده،گریه،برنامه ریزی شده،شکسته  

  بیاموزیم :

می دانیم شعر با نوشته ای که عناصر تحلیل در آن بکار رفته باشد خیال انگیز و دارای زیبایی ادبی است. بعضی از انواع این عناصر عبارت است از تشبیه : جان بخشیدن به اشیاء ، استفاده از تعبیرهای مناسب، تضاد و سجع که شما در کتاب های فارسی راهنمایی با آن ها آشنا شده اید و بعضی را نیز در نوشته های خود بکار برده اید. این عناصر را در اصطلاح «آرایه های ادبی» می نامند.

2 – کلمه های مشتق را مشخص کنید هر کدام که از بن فعل گرفته شده اند، بن آن ها را بنویسید :
میز، گزارش، گیره، لیوان، گوینده ، گذشته
گزارش : گزار /
گیره : گیر /
گویند : گوی /
گذشته : گذشت

3 – با واژه های زیر کلمه های مشتق بسازید:
خور، خورد، بین، دید، رس، رسید، نمک، شب، شاد